Referencias iconográficas destacadas:
OS XOGRAIS MÚSICOS DO REI SABIO
A XOGRARESA DE SANTA MARÍA DE
L´ESTANY
OS MÚSICOS E DANZANTES DE SANT CUGAT
DEL VALLÉS
A DANZA DE SALOMÉ NA CATEDRAL DE TUDELA
A DANZANTE DA CATEDRAL DE TERUEL
A DANZA DE MIRIAM NAS HAGGADOT MEDIEVAIS
ILUMINADAS
BOECIO E A REPRESENTACIÓN DO SON
AS “BAILADEIRAS” DO CANCIONEIRO DE
AJUDA
TESTEMUÑO VISUAL NA IGREXA DO SANGUE
(LLíria)
A IGREXA DE VALDEAVELLANO E AS SÚAS
PINTURAS MEDIEVAIS
AS TABOIÑAS DO CLAUSTRO DE SAN
SALVADOR. OVIEDO.
OS ANXOS MÚSICOS: CATEDRAL DE STA Mª DE XIRONA
AS TABOIÑAS NA VIDREIRA DA CATEDRAL
DE LEÓN
----------
Consideraciones organológicas:
No deben confundirse con las tejoletas, que se colocan entre los dedos y están fabricadas habitualmente en cerámica o teja cocida.
Tampoco deben ser consideradas castañuelas, ya que estas no aparecen documentadas hasta finales del siglo XV y presentan una técnica y estructura distinta (hendidura central, cordón de sujeción, técnica.).
Las tablillas medievales representan una categoría autónoma dentro de los idiófonos de entrechoque, sin continuidad directa dentro de la península con instrumentos populares posteriores.
Esquema comparativo de idiófonos de entrechoque: Tablillas medievales, Tejoletas y Castañuelas
Criterio | Tablillas medievales | Tejoletas | Castañuelas |
---|---|---|---|
Cronología | Siglos XII–XIV | Probablemente desde época bajomedieval o moderna | Desde finales del siglo XV (documentadas con certeza desde el XVI) |
Zona geográfica | Europa occidental, especialmente Península Ibérica | Península Ibérica (uso popular, rural) | Península Ibérica (expansión posterior al ámbito hispánico e internacional) |
Material | Madera | Teja cocida, cerámica, barro | Madera dura (granadillo, boj, nogal, etc.) |
Forma | Rectangular o trapezoidal | Rectangular, delgada | Ahusada, cóncava, con cavidad resonadora |
Sujeción | Con la palma entera de una o ambas manos | Entre los dedos (normalmente índice y medio) | Atadas con cordón entre el pulgar y el índice |
Técnica de ejecución | Golpe directo entre las dos tablillas | Entrechoque por movimiento de dedos | Golpeteo alterno y articulado con una sola mano o ambas |
Documentación iconográfica | Claustro de L’Estany, Techumbre de Teruel, miniatura de ‘La danza de Miriam’ | Uso más moderno, sin representación iconográfica medieval identificada | Amplísima representación desde el siglo XVII en adelante |
Función o contexto | Ceremonial, lúdico, danza religiosa o profana | Juego infantil, danza tradicional, percusión popular | Danza (bolero, escuela bolera, flamenco), concierto, acompañamiento |
Continuidad histórica | Desaparecen hacia el siglo XV, sin continuidad directa | Uso residual en algunas regiones rurales | Evolución orgánica y continuada desde el siglo XV hasta la actualidad |